In een poll op Instagram vroeg ik vorige week: Ken jij iemand in jouw organisatie die het altijd beter weet dan de leiding? 100% antwoordde: JA! En inderdaad, iedere organisatie kent er wel een paar: collega’s met uitgesproken meningen over hun leidinggevende. Ze vinden dat de leiding anders moet, niet capabel is of tekortschiet. Dit gedrag kan wijzen op het patroon parentificatie. Hierbij neemt een collega onbewust een positie in, bóven die van zijn of haar leidinggevende. De collega voelt zich verantwoordelijk voor het geheel en gelooft vaak dat hij of zij het beter weet.

Parentificatie op individueel niveau

Parentificatie gaat verder dan triangulatie. Het draait om het gevoel van verantwoordelijkheid voor de organisatie als geheel. Deze collega’s plaatsen zich als het ware boven het management. Dit gebeurt vaak onbewust, vanuit liefde voor de organisatie of de overtuiging dat men het beter weet. Geparentificeerde collega’s nemen vaak beslissingen alsof ze de leiding hebben. Dat kan de balans in de organisatie verstoren.

Hoewel parentificatie valkuilen heeft, kan het ook krachtig zijn. Medewerkers die zich parentificeren, beschikken vaak over een sterk beoordelingsvermogen en overtuigingskracht. Ze zijn bereid veel op te offeren voor de (goede) zaak. Dit maakt hen waardevolle collega’s in rollen die leiderschap en strategisch inzicht vereisen, zoals verkoop, consultancy of bij het begeleiden van verandertrajecten. Parentificatie zie je ook meer dan gemiddeld bij professionals die als autoriteit worden gezien, zoals artsen. En bij idealistische collega’s die zich verantwoordelijk voelen voor de visie en missie van de organisatie.

Parentificatie herkennen
Parentificatie uit zich op verschillende manieren:

• Kritiek op het leiderschap
  Geparentificeerde medewerkers hebben vaak uitgesproken meningen over wat de leiding verkeerd doet. Ze voelen zich in staat om leiding te geven, wat in conflict kan komen met het formele gezag.
• Grote persoonlijke betrokkenheid
  Deze medewerkers nemen verantwoordelijkheid buiten hun rol en doen vaak meer dan verwacht om hun visie te realiseren. Ze zijn bereid veel op te offeren voor de organisatie.
• Fysieke en innerlijke grootheid
  Medewerkers die zich boven de leiding stellen, kunnen zich letterlijk groter maken – borst vooruit, kin omhoog. Dit kan zelfvertrouwen uitstralen, maar ook een subtiele vorm van machtsuitoefening zijn.

Collega’s die zich in organisaties parentificeren, herhalen dit gedrag meestal uit hun jeugd, waar ze zich al dan niet bewust ‘boven’ hun ouders hebben geplaatst. Ze vinden dat hun ouders het beter hadden moeten doen, willen graag hun gelijk halen en worden graag gezien en gehoord. Soms zien collega’s in een manager een soort tweede vader of moeder. Ze hebben bewijsdrang en behoefte aan erkenning van hem of haar.

Parentificatie op team- en organisatieniveau

Parentificatie kan zich niet alleen op individueel niveau voordoen, maar ook op teamniveau. In sommige gevallen voelt een heel team zich verantwoordelijk voor de leiding en plaatst het zichzelf boven het management. Dit kan zich uiten in een kritische houding naar de leiding, waarbij het team het beter denkt te weten. Dit wijst vaak op hiërarchische problemen binnen de organisatie, waarbij het leiderschap onvoldoende richting biedt. Bedrijven kunnen ook in totaliteit geparentificeerd zijn, dit komt voor bij consultancybureaus en belangenorganisaties.

Parentificatie herkennen
Is er minachting richting het leiderschap of het beleid? Dit kan erop wijzen dat het team zichzelf als meer competent beschouwt dan de leiding. Geparentificeerde teams hebben vaak waardevolle inzichten over hiaten in de organisatie. Wanneer deze inzichten serieus worden genomen, kan het team bijdragen aan verbeteringen, zonder dat de hiërarchie verstoord wordt.

Waar is parentificatie een oplossing voor?

Hoewel parentificatie op werkgebied positieve kanten heeft, kan het problematisch worden wanneer medewerkers zich boven hun leidinggevende plaatsen. Dit kan leiden tot verwarring over verantwoordelijkheden, spanningen en gebrek aan effectiviteit. Het doorbreken van parentificatie begint met bewustwording, omdat het vaak een signaal is van een dieperliggend probleem, zoals een gebrek aan leiderschap of onduidelijke verantwoordelijkheden. Je kunt jezelf als leidinggevende dan ook de vraag stellen: “Waar is dit patroon een oplossing voor?”

Krachtige medewerkers of storende invloed?

Het is vervolgens aan de leidinggevende om daarop te acteren. Allereerst door duidelijker de leiding te nemen. Het is belangrijk om deze mensen of het team te erkennen en waarderen voor hun betrokkenheid en toewijding. Vervolgens bekijk je hoe je parentificatie positief kunt inzetten of – wanneer het patroon ondermijnend werkt – kunt doorbreken.

Benutten voor groei

Door een balans te creëren waarin loyaliteit en verantwoordelijkheden helder zijn verdeeld, kunnen collega’s hun toewijding in een gezonde richting sturen. Dit zal niet alleen de effectiviteit verhogen, maar ook de samenwerking binnen het team versterken en de organisatie als geheel laten groeien.

Herken je dit patroon binnen je organisatie? Wil je werken aan een meer evenwichtige en effectieve cultuur? Neem gerust contact met mij op om te ontdekken hoe.